Gammal kampsak. Fortsatt aktuell?

Nå er det lenge sia jeg har blogga. Men nå er det jo valgkamp, og plutselig oppstår disse illusoriske øyeblikk der man kan komme til å tenke at ens egen stemme har noe å si. Så gravde jeg litt i gamle dokumenter her på pc-en, og se: En mail jeg skreiv til Vestfolds SV-representant på Stortinget, Inga Marte Thorkildsen, for fire år sia. Og ikke nok med det: Se, så sint jeg kunne bli den gangen, ha ha. Hadde nok ikke kommet på å skrive noe sånt i dag, nei ... Men kjære lesere, nå velger jeg likevel å dvele litt ved illusjonen, og publiserer hermed min egen stemme fra ei annen tid. Jeg vil gjerne høre deres kommentarer. Burde jeg egentlig sende følgende mail til Inga Marte? Er det fortsatt aktuelt å kjempe for individets rett i verden? Og hjelper det å slåss? Jeg setter stor pris på kommentarer, både fra dere som mener 20-åringer bør tilkjennes individuelt ansvar, og de som mener nasjonen tross alt vet best! PS. Legg merke til at mailen er skrevet like etter at de rødgrønne fant sammen i regjering. Den trenger en liten oppdatering om den skal sendes nå. Kjære Inga Marte, jeg sikter til en sak som jeg spurte deg om i forrige stortingsperiode, nemlig 23-årsregelen, som blei innført da. I dag er det kanskje en 26-årsregel dere har gjort det til?? Og kanskje har du og SV-kameratene dine fått gjennomslag for det generøse løftet dere ga i valgkampen om senke den økonomiske sperregrensa fra 180 000 (Høyres ønske) til 120 000. Men uansett, du veit hva jeg snakker om: en forskrift som de kristelige høyrepolitikerne innførte for at unge nordmenn med lave inntekter ikke skal kunne gifte seg med hvem som helst, bare med innbyggere fra land som politikerne har gått gode for: EU-land, New Zealand og Canada. Ektefeller fra andre land mener de borgerlige at ikke er i stand til å forsørge seg sjøl; de må forsørges, og den jobben skal ikke finansieres over statsbudsjettet. Derfor har de satt et anstendig minstekrav på hvor mye ”den herboende” må tjene; slik påser de omsorgsfulle nasjonale politikerne at alle landets innbyggere lever et anstendig, borgerlig liv i velferd. Du brukte ei uke på å svare på den forrige mailen jeg sendte deg. Det er en forskrift, sa du. Vi har ikke noe med det. Kongen, det. Kongen i statsråd. Og forskriften skal være god, hjelper visst mot tvangsekteskap. Ja, og forresten skal den opp til vurdering om fire år, som forskrifter flest, så det er ingen grunn til å forhaste seg. Du fikk en av sekretærene til å utarbeide de byråkratiske formuleringen. Hva nå da, Inga Marte? I dag når kameratene dine sitter ved Kongens bord, hva har du tenkt å gjøre nå? For ærlig talt, hva har staten med å bestemme hvor mye folk skal tjene for å leve sammen med den de elsker? Det er ikke sosialisme å definere bort de mindre bemidlede. Men er det sosialisme å mene at mennesker fra bestemte land ikke kan forsørge seg sjøl? Jo det er kanskje det. Jeg mener forøvrig ikke at SV er rasistisk. 23-årsregelen, eller forskriften om nasjonalt bestemte tvangsskilsmisser, er ikke rasistisk: Den setter ingen kriterier basert på rasekategorier, men skiller mellom ”herboende” og utenfrakommende. Det er oss herboende forsørgeransvaret påhviler (takk for tilliten), det er vi som tiltros evnen til å tilpasse oss den anstendige velferdsstandard, definert av den norske regjering med Stortingets støtte. Inga Marte, jeg forventer ikke at du aleine kan starte en kamp for en sosialisme der individet settes over nasjonen. Men hvorfor kan ikke gjøre som andre partier, som vedgår at de sitter i borgerlige partier, eller til og med tar med ”Det norske” med i partinavnet sitt? NSV, Det norske sosialistiske venstreparti eller BSV, Det borgerlige sosialistiske venstreparti kunne vært passende navn som viste til partiets ideologier i sin rette orden.

Miljø eller fugleinfluensa?

Kva likte du best? Eg må seia at eg blei veldig glad for eit par år sia då miljøsaka plutseleg blei stor. Heilt sidan Gro i Rio har mange tenkt at økonomien ikkje er berekraftig - vi har i alle fall ikkje hatt noen grunn til å tru at han er det i og med at spørsmålet har vore så dårleg belyst. Derfor blei eg glad då miljøsaka plutseleg fekk den merksemda som ho fortener. Brått var fugleinfluensa, terroristar og andre skræmslar bytt ut med noko som verka relevant. Men no veit eg ikkje lenger ... No som miljøsaka er blitt den nye fugleinfluensaen verkar ho ikkje like alvorleg lenger.

Knutby er her igjen!

I kveld skal eg sjå filmen. Det blir spennande. Mange i Sverige sutrar det gamle refrenget: Men det var jo ikkje sånn det var! Dei er vane med å tenkja i klåre kategoriar: Sant eller falskt, fakta eller fiksjon. No er dei veldig forvirra. For i Knutby-saka er det mange "sanningar" å forsyne seg av. Som ein Uppsala-journalist spurde så betutta i går: Kva skal me tru? Etter å ha stilt spørsmålet retorisk tre gonger, kræsjlanda han med følgjande forslag: Dra til Knutby og sjå sjølv! (Knutby ligg like borti skogane her, ein halvtime med buss frå Uppsala, eller noko sånt.) Eg drar ikkje til Knutby. Historia er ekstrem og grotesk i kombinasjonen av sex og religion, kjærleik og hat som endar med drap, men det er klart eg ikkje finn det same om eg drar til Knutby i dag! Det er ikkje ofte samspellet mellom dei nemnde ingrediensane er så til dei grader kakofonisk som i Knutby for nokre år sia. Det er derfor eg skal på kino - der fell tonane framleis saman i, for vi håpe, noko ustemd harmoni. Når det er sagt, så inneheld jo historia visse allmenne aspekt: religion, sex, sjalusi, trekantdrama. I Knutby blir alt sett på spissen. Trekantdrama ender, gudskjelov, som oftast IKKJE med drap. Religion er heller ingen sikker veg til sex. Osv. Dette veit vi. Men det er masse eg ikkje veit om trekantforhold, religion og åbryskap, og Knutby er ein interssant studie: Eg tenkjer å sjå filmen både med auge for det allmenne og det spesielle. Kva roller hadde dei enkelte aktørane i trekantdramaet? Kva krefter framelska trekantforholdet, og kvifor blei det så destruktivt?

Skavlan i Sverige og tyrkisk i Azerbaidsjan

Fredrik Skavlan har flytta showet sitt til Sverige. I går var det premiere.  Eg synest han er sjarmerande. Språkleg framstod Fredrik Skavlan som eit föredöme på kossen ein bör snakke norsk i Sverige. Ok, svorsk: Her var det kjensle, recensioner og lekare for läkare, men sånt legg ikkje svenskane merke ved. Motstykket dukka opp i form av Ari Behn. Prinsessegemalen fekk bruke av Skavlans sendetid til å halde fram med sin personlige vendetta, og kunne fortelje om "teppbombningen" (med svorsk tonefall) fra Carl Erik Grimstad. Her greip Fredrik Skavlan resolutt inn og retta til "mattbombningen" (med vanlig östlandsk tonefall). SVT1 teksta med "bombardement". Ari hadde bestemt seg for å snakke svensk. Flott, det fiksar vel ein som er vaksen opp i Moss. Men Ari har bare lärt seg det halvvegs, og da høyrest det ikkje bra ut. Det gjekk opp for meg i går. Greia var at han hadde fått med seg det at dei svenske a-ene ofte liknar meir på ä. Men han trudde det gjaldt ALLE, og det gjör det så men ikkje! Eit kvikt hovud som var på vitjing her i Uppsala tidligare i haust, la fort merke til at a-ene i "Uppsala" ikkje er like. Den siste liknar på ein ä, men den förste liknar faktisk meir på ein å. På svensk kallast dei kort og lång a, men dei kunne godt ha kalla dei fremre og bakre a, eller flat og rund a. I alle fall: Norsk blir ikkje svensk om ein byttar ut alle a-er med ä. Å bytte ut ä med e, som Skavlan, er kanskje ikkje så farlig, sjölv om mange er spesielt redd for nettopp det at läkare blir til lekare.

For ei veke sidan blei det sett stopp for tyrkiske tv-program i aserbajdsjansk fjernsyn - og dei har det vore mange av. Styresmaktene fryktar "Istanbul-tyrkiskens" påverknad ved Kaspihavet. Gje Skavlan ei veke til, så skjer kanskje det same med norske program i Sverige. Rykta går om at Stockholm-borna allereie har bytt ut läkare med lekare. Blir det morosommare for dei då tru?

Kautokeino-oppröret, eit lite stykke Noreg?

Ja, du hörte riktig. Kautokeino, eit lite stykke Noreg. Ikkje slik vi liker å tenkje på det, i alle fall ikkje etter Alta-oppröret. Sameland skal vere annleis, Sameland skal vere autentisk, Finnmark skal ikkje vere norsk. Men det er nettopp norsk det blir i filmen til Nils Gaup. Han ville fortelje ei historie som aldri har blitt fortalt för. Det handlar om hans eigne forfedrar, det handlar om barna hans. Kautokeino-oppröret er ein viktig film. Det er ei viktig historie. Men ny? Eigentlig ikkje. Religiös vekkjing, kamp mot övrigheita, avhaldssak - när sagt alle hovudingrediensane i Kautokeino har sine parallellar i historia om Noreg, det moderne Noreg. Og det er nettopp det som skuffar meg. Som den postmodernistiske nostalgikaren eg er, tenkjer eg at dersom Gaup skulle gjort alvor av det han lova, så skulle han ikkje terpa på den moderne historia om folkereising og frigjöring frå staten. Samane har ei eiga historie - fram til Lästadius-vekkjinga hadde dei til og med ein eigen religion. Ja, framleis har dei mange kulturelle drag som skil seg frå sör. Kort sagt: Det er annleis å veksa opp i Karasjok enn i Vestfold. Trass det nostalgiske i min eigen posisjon, meiner eg ikkje at den nye forteljinga, trong bli ei forteljing om "det gamle". Men det blir inga ny forteljing om ein ikkje vågar å sjå kritisk på Lästadius. Denne trusretninga er i grunnen luthersk. Ho knyt näre band mellom staten og hjarta til kvar menneskesjel. På sikt har lästadianismen fört til at samane har blitt integrerte i Noreg på det mest intime vis. Kautokeino-oppröret fortel ikkje korleis dette kunne skje. Ikkje eit ord om korleis folket brått vart lästadianarar og mista tiltru til gammaltrua. I filmen blir hovudkonflikten teikna som ein kamp mellom spriten og Bibelen, kyrkja og lästadiarane, mellom presten Stockfleth og biskopen Juell. Dette er inga ny forteljing om Kautokeino. Det er den gamle forteljinga om Noreg. Kva er den nye forteljinga, den som vi framleis ventar på? Det er forteljinga som, trass gnisningar, klarar og gi eit bilde av både det som bind folket og feet her nord til naturen dei lever i, og det som knyt dei til ei större verd. Det er ei forteljing som framleis lever. Det er ikkje berre historie. Den nye forteljinga er framhaldet av "Veiviseren". Den nye forteljinga er Mari Boine trass Lästadius, Alta-oppgjöret trass Brundtland, joiken trass katekismen, samisken trass norsken - utan å drukne i nostalgi. For joiken lever! Reinen er framleis vegvisar. Og folk flest pratar norsk som om det var morsmålet deira. Folk flest har eit forhold til Bibelen. Om Nils Gaup verkeleg ville gi oss den nye forteljinga, er det klare fordelar med å leggje henne til Kautokeino 1852. For den gongen var skilnadene tydeligare mellom det gamle, lokale og det nye, som band folket til ei större verd. Ein må kort sagt ikkje grave så langt ned for å framstille denne forteljinga, om ein legg ho til 1852. Spriten og Bibelen er to slike "nye" band, som ligg ope i dagen. Runebomma fins kanskje også? Kautokeino-oppröret er ein viktig film. Og ein ting må eg trekkje fram som skil denne forteljinga frå den vanlige norske: Det er dei knappe ressursane, kampen for å overleva. Samane i 1852 måtte gjöra opprör, seier Gaup. Kossen skulle det gå med reinane, med sjölve livsgrunnlaget deira, om Hätta og Gaup sat fengsla? spör filmen. Dette er eit poeng vi sörpå ofte glömmer. Samekamp har aldri vore kulturkamp, först og fremst. Det har vore ein kamp for å overleva. Dette skil seg frå den norske forteljinga om handelsrettar på sjöen, retten til å ha eigne utrikesstasjonar, eige norsk vattenkraft, vinne havområde og oljefelt i nord og sör. At landet er rikt, står klart i forteljinga om Noreg. Det er tilgangen til rikdommane kampen har stått om. Mon om ikkje samane gjorde lurt i å ta til seg den biten av den norske forteljinga og? Det er nok av ressursar i nord. Lese inn i Nils Gaups forteljing blir olje- og gassfelta berre trugande. Dei blir den nye spriten. Det er eigentlig litt synd. For verken olja eller spriten forsvinn sjöl om ein klyngar seg til reinsdyra sine. Også nordområda treng ei forteljing om kossen det nye går (har gått og skal gå) saman med det gamle - på godt og vondt.