Ny tekst frå Kronikkserien for fred, først publisert på tyrkisk i Özgürlükçü Demokrasi, 11. september 2016:

Å høyre skriket eller gå vidare 

Av Emek Erez

Omsett av Gunvald Axner Ims

 

I dagboka si beskriv Edvard Munch historia bak det berømte måleriet ”Skrik”: Munch går bortover vegen med to venner. Så går sola ned, og himmelen blir blodraud. Målaren kjenner seg trøytt og lener seg mot gjerdet medan dei to vennene går vidare. Munch skriv korleis han kjende skriket gjennom naturen, det han sidan måler fram i bildet. Når eg tenkjer på bildet i dag, slår det meg kor kjend det verkar. Nokre går vidare, held fram i livet som om ingenting har hendt, øyra er stengde for det djupe skriket, for brutaliteten. Andre stader finst dei som ikkje klarer å snu ryggen til skriket, som stansar opp og lyttar til det stigande ropet fordi dei ikkje har samvit eller tanke for anna, nett som Munch høyrer skriket og ikkje kan gå vidare. 

Aslı Erdoğan, Necmiye Alpay og fleire titals venner og kjende sit fengsla: Journalistar, akademikarar og lærarar som har mista jobben for å ha skrive under på eit opprop for fred. Dei er alle gode menneske som høyrer skriket frå natur, menneske og dyr, og prøver å gje det ei stemme. Dei klarer ikkje å snu å ryggen til sanninga og halde fram med livet dei lever, men gjev slipp på det komfortable livet for å setje seg imot undertrykking og utestenging same kor mykje det kostar. Kvifor gjer dei motstand? Fordi dei ikkje har formstøypte hjarte, fordi dei ikkje er serieproduserte fabrikkvarer eller figurar som staten har dreidd til med tvinge. Dei har hjarte som let seg påverke og forme, og dei let ikkje dei som styrer, bestemme kva veg dei skal gå, eller kva kjensler dei skal ha. Derfor rammar undertrykkinga dei så hardt og gjev likevel livskraft, for korleis skal ein elles kunne puste, korleis kan ein la vere å sjå det som så mange opplever, og korleis skal ein klare å tilgje seg sjølv om ein ikkje låner øyre til det stigande ropet?

Dessverre er ikkje staten og styresmaktene dei einaste skuldige når eg tenkjer på det vi opplever i desse dagane. Vi har fått eit samfunn der hatkulturen er like sterk som fascismen. For om vi berre klandrar staten og makta, så er det eit bedrag. For det er folk som ”av fri vilje” er med og utfører overgrepa til statsmakta. Det er vanskeleg å finne ei god forklaring på situasjonen, men det er blitt skapt ein tankegang som det ikkje går an å sjå bort frå. I årevis har denne tankegangen som inneber at dei andre alltid er dårlege, fått spreie seg i utdanningssystemet, media og religiøse organisasjonar, heilt til den viser seg i dei enkelte møta mellom folk på gata. I historiebøkene på barneskolen står det om korleis ”fienden vart feid på sjøen”, som om det var ein stor siger, utan å nemne at den fienden også var menneske. Den offisielle historia er skapt av ideologar som ser krig nesten som ein fest, som aldri har tvilt eit sekund på seg sjølv, og ikkje kjem på tanken å spørje seg kva dei har sagt, kvifor dei døyr, menneska i dei folkemassane dei skriv om. Det minner meg om kva Orwell har skrive om nasjonalistane: 

”Ikkje berre let dei vere å kritisere det grufulle som blir utført av deira eigne, dei har også ei uvanleg evne til ikkje å høyre noko som helst om det.”

Vi står ved eit vegskilje. Eit djupt skilje mellom dei som klarar å ha med seg hjartet og samvitet sitt og tre ut av rammeforteljinga som er skapt av makta, dei som skaper seg ein nomadeidentitet og tilpassar seg statlege forordningar, og dei som berre kan sjå seg sjølv på ein plass i fellesskapet som det rådande vi’et føresteller seg. Dette skiljet blir berre djupare og djupare, det er til å miste pusten, det et opp setningane og riv orda frå kvarandre. Eit djupt sår mellom dei som består statsprøven og dei som blir att. 

Visst kjem det nye dagar, song folkediktaren Hüseyin:

”Dei kallar det verda, men alt går over, kva dag er ikkje blitt til kveld?”  

Når det ein dag blir kveld og vi kan sjå med tilbakeblikk på alt det som ikkje kan tilgjevast, vil det også stå klart for oss at det er for seint å høyre skriket, for det er her og nå. Så la oss kjenne tyngden av liva våre, høyre skriket før det er for seint, som Aslı Erdoğan, Necmiye Alpay og dei andre ... 

Om forfattaren:

Emek Erez er masterstudent i etnologi ved Universitetet i Ankara, der ho har studert Antikkens språk og kulturar. Ho har skrive mange artiklar om film og litteratur, kjønn og filosofi som har stått i forskjellige tyrkiske aviser, tidsskrift og nettpublikasjonar.

-->

Kronikkserie for fred

Det er ganske nøyaktig to månadar sidan den kjende forfattaren Aslı Erdoğan blei fengsla i Tyrkia på grunn av tekstar ho har skrive om krigsovergrep mot sivile i Søraust-Tyrkia og solidaritetshandlingar for den kurdiske avisa Özgür Gündem, som er blitt stengd. I nesten like lang tid har tyrkiske forfattarar kvar dag skrive ein ny tekst i det som blir kalt "skrivevakt for Aslı Erdoğan", og etterkvart også for medfangen hennar, den kjende lingvisten og omsetjaren Necmiye Alpay. Kronikkserien går også under vignetten "Aslıs venner", "Aslı Erdoğan er ikkje aleine" og "Necmiye Alpay er ikkje aleine". 

To av vennene til Aslı har tillate meg å publisere tekstane deira på norsk. I dag kjem den første omsetjinga, og det er ein tekst av pur unge Sine Ergün, som oppsummerer litt og gjev nokre refleksjonar kring aksjonen spesielt og situasjonen i Tyrkia generelt.  

Fire tusen teikn, eitt ord: Fred

Av Sine Ergün

Omsett av Gunvald Axner Ims

Kvar dag i fleire veker har vi som kallar oss venner av Aslı, skrive ein ny kronikk i denne serien. Med orda våre ønskjer vi å halde kravet vårt fast på dagsordenen. Vi vil vere ein stemme for Aslı Erdoğan, Necmiye Alpay og alle andre som betaler prisen for å krevje fred.

Eg har ikkje noko å leggje til det som har vore skrive før, og eg kjenner ikkje for å ytre håpefulle ønske om framtida, har aldri vore nokon optimist. Eg kjenner meg ofte einsam, hissig og utålmodig. Det er som om det verkelege, forsvinn. Det eine tastaturslaget etter det andre – det er mest så eg mister kjensla for stad og retning, kjenner meg framandgjord overfor alt eg kjende grunnen til. Eg har nok aldri kjent at eg riktig høyrer til, men no blir eg utstøytt, som ein fiende. Eg vil bort. Og kva meir? Eg vil slå tilbake. 

Kva skjedde med humanitet og sjølvrespekt? Ein ting er sikkert, og det er at slike verdiar ikkje handlar om å vere positiv eller negativ. Dei er universelle verdiar, føresetnader for å vere menneske, noko vi må verne og aldri gå bort ifrå. Dei handlar om kva kvar enkelt må gjere, utan synlege resultat, i forsøk på å byggje og spreie eit medvit, medan det verkelege, flyttar rundt frå ei ramme til ei anna, og ein prøver å gløyme. Eg veit at dagane vi gjennomlever, vil gå over. Det vil komme lysare eller mørkare dagar.  Enten gjer vi noko med dei søte uttrykka vi har, som kjem til kort i møte med livet, eller så vil livet sjølv gå i gløymeboka. Ein dag når vi blir store, vil det gå opp for oss at fred er noko vi treng, alle saman. Eller kanskje vil det ikkje det. Fram til den dagen må vi lære oss å vere tålmodige og skape nye vegar når vegen blir sperra for oss. 

Det ligg ikkje håp i tiltaksløyse, vi må bli sta så det held. For det går ikkje over, behovet for det verkelege. ”Det trengjer seg ikkje inn i det verkelege som ei pil. Nei, det er meir som at det deler seg, løyser seg opp og siver inn i kvar sprekk” (frå Aslı Erdoğans ”Samtale med ei eremittsjel” i samlinga Ein gong til). 

I dag sa far: Du veit vi er blitt sytti år, så vi held det ikkje ut om det hender deg noko. Då tenkte eg på alle dei hundrevis, nei, tusenvis, av mødrane og fedrane som held ut. Så, kva hjelper det? Fire tusen tastaturslag, eitt ord: Fred. Blir det fred av at eg skriv dette? Sjølvsagt ikkje. Vi skal slå freden fram, rad for rad. Han skal trengje inn i kvar sprekk, kanskje dele seg inni oss, for så å einast og bli endå sterkare. Det handlar altså ikkje om å håpe, men om å følgje det grunnleggjande behovet i oss, retten til å vere menneske. Ein dag vil alle trengje fred, når mørket har falle over oss alle. Men skal vi sitje stille og vente til det skjer?

Fire tusen teikn, eitt ord: Fred. Det blir ikkje lett. Vi legg ut på ein veg nokre meiner er meiningslaus. “Kva er vitsen?” vil vi høyre titt og ofte. Kanskje det vil koste meir enn vi trudde, for nokre betaler jo ein høg pris allereie.

Eg vil ikkje skrive om kjensler. For spør du meg, står dei for det mest foranderlege og vaklevorne i oss. Så la oss leggje kjenslene bort: håp, fortviling, kjærleik og hat. La oss heller snakke om kva det er å vere menneske, om kva som krevst for å vere menneske, om galskapen i eit samfunn som lever i krig sjølv utan at nokon har rørt dei, om kor lenge vi har vore ufrie i tanke og sinn.

Aslı sit i fengsel, og vi er ikkje frie. Kor lenge har det vore slik? Kvar dag vaknar vi til ein dagsorden som endrar seg så fort at vi ikkje rekk å leggje merke til at vi er ufrie eingong. Diskursen endrar seg, kvar dag støyter vi på velbrukte ord som demokrati i heilt ny meining. Vi søkjer ein veg medan grunnen sklir bort under oss.

Fire tusen teikn, eit ord: Fred. Kva er vitsen? Det vil tida vise. Inntil vidare gjeld det å finne ein veg, ikkje basert på tiltakslause håp, men på urokkeleg staheit.